Αθηνά Παππά – «Η θέληση είναι το παν»

Η Αθηνά Παππά σκηνοθετεί/διδάσκει στο θέατρο Αλκμήνη το έργο του Θανάση Τριαρίδη ‘Η Κουκούλα’ και μιλά στο iart.gr

-Φέτος σε βρίσκουμε ξανά σε ρόλο σκηνοθέτη στο έργο ‘Κουκούλα’ του Θανάση Τριαρίδη. Πως προέκυψε αυτή η συνεργασία;

Εντελώς τυχαία…Συναντήθηκα ένα βραδάκι του Ιουνίου σε ένα καφέ της πόλης με μια παλιά μου μαθήτρια. Μόλις είχα τελειώσει τα μαθήματα εν όψει της καλοκαιρινής περιόδου από την θεατρική ομάδα ‘Άλμα Ζωής’ που έχει δημιουργηθεί εδώ και τρία χρόνια και στην οποία διδάσκω υποκριτική και όχι μόνο.. Εκείνη μόλις είχε τελειώσει την εκπαίδευση της σε μια δραματική σχολή. Με κάλεσε στις διπλωματικές και μου είπε ότι θέλει με τον φίλο της και απόφοιτο της ίδιας σχολής , να ανεβάσουν την ‘Κουκούλα’ του Θανάση Τριαρίδη. Μόλις άκουσα το όνομα του Θανάση, ενθουσιάστικα,  είναι άνθρωπος που εκτιμώ απεριόριστα. Την ρώτησα αν έχει βρει σκηνοθέτη. Αυτό ήταν, τα παιδιά δεν είχαν βρει και έτσι με μεγάλη χαρά αποδέχτηκα την πρόσκλησή τους.

-Πες μας λίγα λόγια για το έργο, την ατμόσφαιρα και αυτά που θέλει να εκφράσει. Τι σε τράβηξε σε αυτό έτσι που να αποφασίσεις να το ανεβάσεις;

Όπως προείπα , εκτιμώ απεριόριστα τον Τριαρίδη , όχι μόνο σαν συγγραφέα, αλλά και γενικότερα ως άνθρωπο. Έχω διαβάσει όλα του τα θεατρικά και πάντα ήθελα να κάνω κάτι δικό του. Τα περισσότερα , αν όχι όλα τα έργα του, έχουν μια κοινωνικοπολιτική διάσταση. Θίγει θέματα που αφορούν όλους μας σαν κοινωνία, την σχέση πολίτη- κράτους, την σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους, είτε πρόκειται για άτομα του ίδιου φύλου είτε του αντίθετου, μιλάει ανοιχτά για τις πληγές, την αλλοτρίωση της  Ευρωπαϊκής κοινωνίας και κουλτούρας, του δυτικού πολιτισμού, όπου μέσα φυσικά εμπεριέχεται και η Ελλάδα. Μέχρι που μπορεί αλήθεια μέσω της αλλοτρίωσης αυτής να φτάσει ο άνθρωπος; Ποιος ευθύνεται για αυτό; Υπάρχει χειρότερος εχθρός του ανθρώπου από τον ίδιο του τον εαυτό; Τι μας διδάσκει η ιστορία του εθνικοσοσιαλισμού, της ανθρώπινης βιομηχανοποιημένης εξόντωσης του ανθρώπου από τον ίδιο τον άνθρωπο και το ασυνείδητό του;

‘Η Κουκούλα’ έχει Μπρεχτικά στοιχεία και τον παραλογισμό του Ιονέσκο.  Το έργο αναφέρεται σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, όπου όλοι οι ενήλικοι πολίτες μιας συντεταγμένης πολιτείας, οφείλουν να υπακούν πιστά στους νόμους και είναι υποχρεωμένοι να δολοφονούν τελετουργικά κρατούμενους μετανάστες , στις Συγκεντρώσεις Άμυνας, όπως τις αποκαλούν –πατώντας ένα κουμπί που ενεργοποιεί ένα σφυρί το οποίο τους συντρίβει το κεφάλι.

–Σκηνοθετείς – διδάσκεις δυο νέα παιδιά. Μίλησε μας για την συνεργασία σας και πως γίνατε ομάδα.

Έχω αρκετή πείρα στην διδασκαλία- σκηνοθεσία η το ανάποδο. Η συνεργασία με νέα παιδιά δεν είναι ίδια όπως με κάποιον έμπειρο ηθοποιό, είναι σαφές. Αυτό έχει φυσικά μια γοητεία αλλά και απεριόριστη δυσκολία. Όταν ενδιαφέρεσαι να τους μάθεις, να τους μεταλαμπαδεύσεις τις γνώσεις σου και όχι να κάνεις μια σκηνοθεσία ταξιθεσίας, απαιτεί κόπο, προσπάθεια, πάθος και θέληση , και από τις δύο πλευρές, Η θέληση εδώ είναι το πάν. Θέλουν οι νέοι να μάθουν; Η έχουν επαναπαυθεί στην εξωτερικό μιμητισμό που οι περισσότερες δραματικές σχολές διδάσκουν; Βγαίνουν παιδιά από σχολές και δεν ξέρουν τα βασικά πχ τραγωδία. Ελάχιστες σχολές διδάσκουν αρχαίο δράμα, τι θα πει αποστασιοποίηση, εξπρεσιονισμός κλπ κλπ. Έρχονται έτοιμοι πατώντας το κουμπί της εξωτερικής προσέγγισης του ρόλου και δεν ψάχνουν το βάθος και την προέλευση, γιατί δεν τους το έχουν μάθει. Ωστόσο ,όταν θέλουν να μάθουν, η διδασκαλία και η σκηνοθεσία γίνεται πιο ενδιαφέρουσα ασχέτως αν είναι πιο κουραστική ,γιατί σε ανταμείβει  το αποτέλεσμα. Εδώ προσπαθήσαμε πολύ για να έχουμε αυτό το αποτέλεσμα το οποίο τελικά μας αντάμειψε όλους. Τώρα αν γίναμε ομάδα δεν ξέρω.. για να γίνεις ομάδα χρειάζεται χρόνος και κόπος που δεν τελειώνει σε μια παράσταση. Ο χρόνο, αυτός ο αδυσώπητος θα το δείξει.

Τι πιστεύεις πως έχει να πει η ‘Κουκούλα’ στον θεατή; Τι ‘είπε’ σε σένα;

Σε μένα είπε πολλά, τόσα όσα με έκαναν ακόμα πιο υπεύθυνη απέναντι στο μήνυμα που πρεσβεύει και που προσπάθησα να υπηρετήσω.

Θα παραθέσω εδώ το σκηνοθετικό μου σημείωμα το οποίο εξηγεί αυτό που εισέπραξα από το έργο και τελικά προσπάθησα να το σκηνοθετήσω μέσα από αυτή την έννοια

«Οι ήρωες του έργου ,οφείλουν απόλυτη υπακοή στην διαταγή της συντεταγμένης πολιτείας. Που οδηγεί όμως αυτό;  Στην  δολοφονία του πιο πολύτιμου πράγματος που έχει ο άνθρωπος. Την μνήμη του. Έτσι χωρίς μνήμη, χάνεται η συνείδηση, χάνεται κάθε  συναίσθημα και ο άνθρωπος λειτουργεί μηχανικά, πατώντας αβίαστα και ανερυθρίαστα- κεκαλυμμένος, το κουμπί της εξολόθρευσής του, Της εξολόθρευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Το κουκούλωμα στην δυτική κοινωνία , είναι χαρακτηριστικό μιας κοινωνικής και πολιτικής αλλοτρίωσης του ανθρώπου που επιφέρει το μοναδικό επιβιώσαν  κοινωνικοοικονομικό σύστημα , ο καπιταλισμός .Η υπεραξία του καπιταλισμού ,η αλλοτρίωση, εμπεριέχει την ασφυξία του ανθρώπινου είδους. Η επιτυχία του είναι ότι ο πνιγμός να γίνεται σχεδόν ανώδυνα με μια συμβολική κουκούλα

Η κουκούλα είναι η ασφυξία της κοινωνικής μας ζωής. Και αυτή η ασφυξία προκαλεί εμφανώς και περιέργως μια απόλυτη ηδονή. Την ηδονή του χάους.»

Πιστεύω ότι ο θεατής θα εισπράξει αυτή την ασφυξία του κουκουλώματος μέσα από τον στροβιλισμό και την εμμονική επαναληπτικότητα του κειμένου και θα αναρωτηθεί αν και ο ίδιος  είναι υπεύθυνος για την ασφυξία αυτή. Φυσικά η παράσταση έχει μουσικές ανάσες με ζωντανή μουσική επί σκηνής και αρκετό πικρό χιούμορ παραλογισμού.

-Ηθοποιός – σκηνοθέτης / δασκάλα. Πόσο διαφορετικοί είναι αυτοί οι ‘ρόλοι’ για σένα; Τι σου προσφέρει ο καθένας;

Κάθε τι διαφορετικό αλλά και τόσο ίδιο στη ρίζα του. Το ένα είναι η συνέχεια του άλλου. Πρόκειται για μια αλυσίδα, όπου οι κρίκοι της είναι φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό, αυτό της αντοχής.

Πρέπει να είσαι ανθεκτικός για να κάνεις αυτή τη δουλειά. Να είσαι ηθοποιός, να υπηρετείς το όραμα του σκηνοθέτη αλλά να μπορείς επίσης να πλάσεις τον ρόλο με την βοήθειά του, δεν είναι εύκολο πράγμα. Η δουλειά του ηθοποιού είναι πιο σκληρή απ ότι φαίνεται. Ο ηθοποιός εκτός του καθήκοντος του να μπορεί να ανταποκριθεί στον εκάστοτε ρόλο και συνθήκη, εκτίθεται, βγαίνει μπροστά, στο κοινό, ανοίγει την ψυχή του, αφήνει ανοιχτό το παράθυρο του νου, και υποδύεται τον ρόλο μέσω αυτού.

Η υποκριτική, μου έχει προσφέρει ισάριθμα χαρές και λύπες, γέλιο και κλάμα, αισιοδοξία και απογοήτευση ,αλλά πάνω απ όλα μου έχει δώσει ζωή, γιατί η ζωή εμπεριέχει όλα τα παραπάνω. Μέσα από τους ρόλους που έχω ερμηνεύσει, έχω επικοινωνήσει με το κοινό και έχω εισπράξει αγάπη, αποδοχή, θαυμασμό ακόμα και αφοσίωση .Είναι μια ανάγκη να επικοινωνείς τόσο μεγάλη, που δεν μπορείς να την αλλάξεις με τίποτα. Οι διαφορετικοί ρόλοι, σου προσφέρουν αντίστοιχα διαφορετικές ζωές ακόμα και αν ξέρεις ότι δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια σύμβαση,

Ο σκηνοθέτης πάλι έχει όλη την ευθύνη του έργου, της παράστασης, της αισθητική της και των ηθοποιών. Οραματίζεται κάτι το οποίο προσπαθεί να το εμφυτεύσει  –προσωρινώς-  στους ηθοποιούς του, κάνοντάς τους να τον εμπιστευθούν και να συνεργαστούν για την πραγματοποίηση του σχεδιασμού της παράστασης. Στην ουσία ο σκηνοθέτης πρέπει να είναι γητευτής, αλλιώς το έχει χάσει το παιχνίδι. Αν γητέψει και γοητεύσει τους ηθοποιούς και τους συντελεστές της παράστασης, θα τον υπηρετήσουν με όλη τους την καρδιά και συνειδητά θα συνδημιουργήσουν την παράσταση. Ουαί και αλλοίμονο αν τον αμφισβητήσουν… τότε η παράσταση δεν θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα ή την τελειότητα που απαιτείται, Στην ουσία είναι ο μαέστρος μιας ορχήστρας που αποτελείται από διαφορετικά όργανα και οφείλει να διευθύνει έτσι ώστε να μπορέσει κάθε όργανο να εναρμονιστεί με το άλλο και να δώσει την μελωδία που θα βγει προς τα έξω.

Η σκηνοθεσία μου προσφέρει την χαρά της δημιουργίας και η δημιουργία για μένα είναι η ίδια η ζωή, Δημιουργώντας αισθάνομαι ζωντανή, νέα, τολμηρή, γιατί μπορώ να εκφράσω μέσα από αυτήν όλα όσα αισθάνομαι χωρίς ντροπή και πρέπει. Αφήνω την φαντασία μου να καλπάσει σαν ξέφρενο άλογο χωρίς γκέμια.

Το να είσαι δάσκαλος , δηλαδή εκπαιδευτικός, είναι ακόμα πιο δύσκολο, με την έννοια ότι αυτό που θα διδάξεις, οφείλεις πρώτος απ όλους να το πράττεις εσύ η να το έχεις πράξει. Δεν μπορείς να μιλάς για ήθος και να είσαι ανήθικος, δεν μπορείς να μιλάς για αλήθεια και να λες ψέματα, δεν μπορείς να μιλάς για πανανθρώπινες αξίες και να τις καταπατάς. Γίνεσαι άθελα  σου πρότυπο για τους νέους και οφείλεις να παραμένεις ακέραιος σε όλα όσα λες και κάνεις, πράγμα που πολλές φορές είναι μεγάλο βάρος μη τυχόν και ξεπεράσεις  την κόκκινη γραμμή που εσύ έχεις ορίσει .Είναι μια συνθήκη όπου περπατάς πάντα σε τεντωμένο σκοινί. Ωστόσο εμπεριέχει χαρά, είναι δημιουργικό και πολλές φορές ανακουφιστικό όταν βλέπεις τους μαθητές σου, μετά από χρόνια, να έχουν κάνει πράξη αυτά που τους πρόσφερες, δηλαδή τις γνώσεις σου και να αισθάνονται ευγνώμονες.

Προσωπικά είμαι αιωνίως ευγνώμων στους δικούς μου δασκάλους. Οι σχέσεις μαθητού και δασκάλου είναι άρρηκτες όσα χρόνια κι αν περάσουν, ακόμα και αν ο χρόνος που σμιλεύει τα πάντα σε έχει οδηγήσει σε φιλία η σε συνεργασία.

-Έχεις πει παλιότερα ‘η Τέχνη σου δίνει ερεθίσματα για να κάνει τη ζωή σου καλύτερη’. Τι σχετικό θα πρότεινες στον καθένα από εμάς, αυτήν την τόσο δύσκολη περίοδο για όλους μας;  

Η τέχνη  σε όλες της τις μορφές είναι λυτρωτική και πολλές φορές θεραπευτική. Και ναι, κάνει την ζωή μας καλύτερη με την έννοια ότι σε κάνει να βγαίνεις από τα τετριμμένα, σε βάζει έστω για λίγο σε δρόμους πρωτόγνωρους, άρα σε κάνει να νιώθεις ζωντανός και σου δείχνει την δυνατότητα που έχεις σαν άνθρωπος να εκφραστείς μέσω αυτής. Ακόμα και αν δεν συμμετέχεις ενεργά, ακόμα και αν είσαι απλά θεατής, ακροατής κλπ, σε ότι συμβαίνει, σε ένα έργο τέχνης , σε μια παράσταση, σε ένα κονσέρτο, σε μια συναυλία, σε μια έκθεση φωτογραφίας σίγουρα σε βάζει σε σκέψεις , αναθεωρείς αρχίζεις να σκέφτεσαι εντελώς διαφορετικά από πριν.

Σε αυτή την δύσκολη περίοδο , αλλά και σε κάθε περίοδο της ζωής μας , η τέχνη σε εξανθρωπίζει και σε κάνει καλύτερο άνθρωπο.

Κριτική και πληροφορίες για την παράσταση εδώ.