Μελίνα Μερκούρη: Η ζωή και οι εμβληματικές στιγμές της Ελληνίδας που γεννήθηκε σαν σήμερα

Η Μελίνα Μερκούρη, μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού πολιτισμού και παγκόσμιο σύμβολο, γεννήθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1920.

Της: Έπης Τρίμη

Ήταν ηθοποιός, πολιτικός, ακτιβίστρια, αλλά πάνω από όλα, μια γυναίκα που άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην ιστορία της Ελλάδας και της τέχνης.

Ο αγώνας για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα

Ως Υπουργός Πολιτισμού τη δεκαετία του 1980, η Μελίνα συνέδεσε το όνομά της με την εκστρατεία για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο. Η διακαής επιθυμία της να επανενωθούν τα Γλυπτά με τον τόπο τους την έκανε εθνικό σύμβολο σε όλο τον κόσμο.

Ο ρόλος στη «Στέλλα» και η γνωριμία με τον Ζιλ Ντασέν

Το 1955, η Μελίνα πρωταγωνίστησε στη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, μία ταινία που την εκτόξευσε διεθνώς. Στο Φεστιβάλ των Καννών εκείνης της χρονιάς, μαγνήτισε τα βλέμματα και κέρδισε τους κριτικούς. Κατά τη διάρκεια αυτού του φεστιβάλ γνώρισε τον σκηνοθέτη Ζιλ Ντασέν, ο οποίος έγινε σύντροφός της για το υπόλοιπο της ζωής της.

Η συνεργασία με τον Κάρολο Κουν και ο ρόλος στην «Μπλανς Ντιμπουά»

Η πρώτη θεατρική της επιτυχία ήρθε το 1949, όταν ο Κάρολος Κουν της ανέθεσε τον ρόλο της Μπλανς Ντιμπουά στο «Λεωφορείον ο Πόθος». Η παράσταση σημείωσε μεγάλη επιτυχία, ενώ η Μελίνα ερμήνευσε για πρώτη φορά το «Χάρτινο το Φεγγαράκι» του Μάνου Χατζιδάκι.

Η επιτυχία στο Broadway με το «Ποτέ την Κυριακή»

Το 1960, η Μελίνα και ο Ντασέν παρουσίασαν την ταινία «Ποτέ την Κυριακή», η οποία της χάρισε την παγκόσμια φήμη. Η επιτυχία αυτή συνεχίστηκε στο Broadway με την θεατρική μεταφορά της ταινίας («Ilya Darling»), που αποτέλεσε έναν ακόμη ελληνικό θρίαμβο στη Νέα Υόρκη.

Η αντιδικτατορική δράση και η αφαίρεση της ιθαγένειας

Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, η Μελίνα Μερκούρη ανέπτυξε έντονη αντιδικτατορική δράση. Η χούντα αφαίρεσε την ελληνική της ιθαγένεια το 1967, και εκείνη απάντησε με τη δήλωσή της «Γεννήθηκα Ελληνίδα και θα πεθάνω Ελληνίδα». Η δράση της ενίσχυσε τη διεθνή κατακραυγή κατά της χούντας.

Η συνεργασία με μύθους της εποχής

Κατά τη διάρκεια της λαμπρής καριέρας της, η Μελίνα συνεργάστηκε με θρύλους της εποχής, όπως η Γκρέτα Γκάρμπο. Η σχέση της με την Γκάρμπο ήταν μία από τις πιο σημαντικές στη ζωή της, όπως αποτυπώνεται στην αυτοβιογραφία της. Η συνάντησή τους στην Πλάκα έμεινε στην ιστορία όταν η Γκάρμπο φωτογραφήθηκε χωρίς τα περίφημα μαύρα γυαλιά της.

Η θεατρική επιστροφή με την «Όπερα της Πεντάρας»

Μετά το τέλος της δικτατορίας, η Μελίνα επέστρεψε δυναμικά στο ελληνικό θέατρο με την παράσταση «Η Όπερα της Πεντάρας» του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Η παράσταση αυτή, με σκηνοθέτη τον Ζιλ Ντασέν, έγραψε θεατρική ιστορία και επιβεβαίωσε την καλλιτεχνική της αξία.

Το κεφάλαιο Επίδαυρος

Η Μελίνα Μερκούρη κατάφερε να ανέβει στη σκηνή της Επιδαύρου το 1980, ερμηνεύοντας την Κλυταιμνήστρα στην «Ορέστεια». Αυτός ο ρόλος υπήρξε η μοναδική της παρουσία στο αρχαίο θέατρο και στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία.

Η ζωή της Μελίνας Μερκούρη αποτελεί ένα κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας γεμάτο από θριάμβους, διεκδικήσεις και αγώνες για τη δικαιοσύνη και την τέχνη.

Μελίνα Μερκούρη: Η ενασχόληση με την πολιτική

Μετά την πτώση της χούντας, η Μελίνα Μερκούρη επιστρέφει στην Ελλάδα και εγκαθίσταται μόνιμα. Παρόλο που αρχικά δέχτηκε πρόταση από το ΚΚΕ, τελικά συνεργάστηκε με μέλη της αντιστασιακής οργάνωσης Π.Α.Κ. και τον Ανδρέα Παπανδρέου για την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Με πρόταση του Παπανδρέου, ο οποίος ήταν πλέον πρόεδρος του Κινήματος, η Μερκούρη έθεσε υποψηφιότητα για βουλευτής στη Β’ Πειραιώς το 1974, όμως δεν κατάφερε να εκλεγεί για λίγες ψήφους. Το 1977, ωστόσο, εξελέγη και υπηρέτησε στη Βουλή μέχρι το τέλος της ζωής της, τα τελευταία χρόνια ως βουλευτής Επικρατείας. Παράλληλα, εκλεγόταν διαρκώς στα κορυφαία όργανα του ΠΑΣΟΚ, όπως η Κεντρική Επιτροπή και το Εκτελεστικό Γραφείο.

Διετέλεσε υπουργός Πολιτισμού από το 1981 έως το 1989 και ξανά από το 1993 έως το 1994. Από αυτήν τη θέση, πρωτοστάτησε σε σημαντικές πρωτοβουλίες, όπως η εκστρατεία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, η δημιουργία των δημοτικών περιφερειακών θεάτρων (ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ.) για την προώθηση του πολιτισμού στις επαρχίες, και ο θεσμός των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, με πρώτη την Αθήνα το 1985. Επίσης, έδωσε προτεραιότητα στην αναστήλωση της Ακρόπολης και στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας, ενώ προώθησε το σχέδιο για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, δημιουργώντας ένα αρχαιολογικό πάρκο στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Επιπλέον, στήριξε το πρόγραμμα «Αιγαίο Αρχιπέλαγος» για την προστασία του περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς των νησιών του Αιγαίου.

Το 1990, έθεσε υποψηφιότητα για τη δημαρχία της Αθήνας, αλλά δεν κατάφερε να εκλεγεί, με αντίπαλο τον Αντώνη Τρίτση, που υποστηριζόταν από τη Νέα Δημοκρατία και κέρδισε τις εκλογές.

Στη δεύτερη θητεία της ως υπουργός Πολιτισμού, έδωσε μεγάλη σημασία στην εισαγωγή της πολιτιστικής και θεατρικής αγωγής στα σχολεία από την πρώτη δημοτικού, μέσω του προγράμματος «ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός». Αυτό αποτέλεσε ένα από τα τελευταία μεγάλα οράματά της, καθώς πίστευε πως μέσα από την πολιτιστική εκπαίδευση θα μπορούσαν να δημιουργηθούν πολίτες με ουσιαστική παιδεία και νέα κοινωνική συνείδηση. Το εν λόγω πρόγραμμα το παρουσίασε λίγο πριν ταξιδέψει στις ΗΠΑ για λόγους υγείας, αφήνοντάς το ως μια από τις σημαντικότερες κληρονομιές της στον τομέα του πολιτισμού.

Η μάχη με τον καρκίνο

Μετά από μακροχρόνια μάχη με τον καρκίνο, η Μελίνα Μερκούρη απεβίωσε την Κυριακή 6 Μαρτίου 1994 στο νοσοκομείο Memorial της Νέας Υόρκης. Η σορός της μεταφέρθηκε στην Ελλάδα στις 8 Μαρτίου και εκτέθηκε για δύο ημέρες σε λαϊκό προσκύνημα στο παρεκκλήσι της Μητρόπολης Αθηνών, ενώ κηρύχθηκε και τριήμερο εθνικό πένθος. Η κηδεία της τελέστηκε στις 10 Μαρτίου 1994 στον Καθεδρικό Ναό Αθηνών, και στη συνέχεια πλήθος κόσμου την συνόδευσε έως το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Η κηδεία της συγκέντρωσε ένα από τα μεγαλύτερα πλήθη στην ιστορία, μετά την κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου κατά τη διάρκεια της χούντας. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία πρωθυπουργού, και ετάφη στον οικογενειακό τάφο.

Την ημέρα της κηδείας της, τα θέατρα και τα καταστήματα του Μπρόντγουεϊ παρέμειναν κλειστά, ενώ τα φώτα έσβησαν για ένα λεπτό σε ένδειξη πένθους. Σύμφωνα με τους New York Times, αυτή η πρακτική συνήθως εφαρμόζεται μόνο για Αμερικανούς ηθοποιούς που έχουν διαπρέψει στις θεατρικές σκηνές της Νέας Υόρκης. Η Μελίνα ήταν η μόνη ξένη ηθοποιός που τιμήθηκε με αυτό τον ιδιαίτερο τρόπο.